فهرست این مطلب:
تفاوت فیلم نامه داستانی و فیلم نامه مستند
۱_فیلمنامه داستانی چیست؟
**فیلمنامه داستانی** یا **داستان‌محور** (Narrative Script) نوعی از فیلمنامه است که بر پایه‌ی داستان و روایت مشخصی نوشته می‌شود. در این نوع فیلمنامه، شخصیت‌ها، موقعیت‌ها و اتفاقات در قالب یک داستان پیوسته پیش می‌روند. تمرکز اصلی روی شخصیت‌پردازی، کشمکش‌ها، گره‌افکنی و گره‌گشایی است.
—
✍️ ویژگی‌های فیلمنامه داستانی :
1. **شخصیت اصلی (پروتاگونیست)** دارد.
2. **هدف یا مسئله‌ای** که شخصیت باید حل کند.
3. **کشمکش‌ها یا موانع** در مسیر رسیدن به هدف.
4. **نقطه عطف** (Twist) و لحظات کلیدی.
5. **پایان‌بندی منطقی** یا احساسی (Happy, Sad, Open).
—
مثال از یک فیلمنامه داستانی کوتاه :
«چراغ خاموش»
**مکان:** تهران، آپارتمانی در یک شب بارانی
**شخصیت‌ها:**
* *سارا* (۲۷ ساله، معلم، تنها زندگی می‌کند)
* *مادر سارا* (تماس تلفنی، صدایش شنیده می‌شود)
صحنه ۱: داخل آپارتمان – شب
صدای باران. سارا خسته از کار به خانه می‌رسد. برق می‌رود.
**سارا**
(در تاریکی، با صدای آرام)
باز برق رفت… چه عجب!
تلفنش زنگ می‌زند. مادرش است.
**صدای مادر (از تلفن)**
سارا؟ رسیدی خونه؟ صدای بارونو می‌شنوم، ترسیدم.
**سارا**
آره مامان، خوبم. فقط برق رفته.
(سارا شمع روشن می‌کند و در نور کم، قاب عکس خانوادگی را نگاه می‌کند. لبخند تلخی می‌زند.)
—
صحنه ۲: اتاق خواب – چند دقیقه بعد
سارا روی تخت دراز کشیده. باران شدیدتر شده. ناگهان صدای تق‌تق پنجره.
او با ترس بلند می‌شود و به سمت پنجره می‌رود…
(نقطه عطف: پشت پنجره، نامه‌ای خیس شده چسبیده.)
—
صحنه ۳: ادامه
او نامه را باز می‌کند. از طرف پدرش است که سال‌ها پیش خانه را ترک کرده بود…
—
تحلیل :
این فیلمنامه کوتاه یک داستان دارد: زنی تنها در شب بارانی با خاطره‌ای از گذشته روبه‌رو می‌شود. داستان ساده است، اما عناصر داستانی مانند شخصیت، موقعیت، کشمکش (ترس، تنهایی)، و نقطه عطف (نامه‌ی پدر) در آن دیده می‌شود.
—
فیلمنامه فیم مستند
۲_فیلمنامه مستند چیست؟
فیلمنامه مستند نوعی از فیلمنامه است که برای ساخت فیلم‌های مستند نوشته می‌شود. در این فیلمنامه:
* روایت واقعی و بر اساس اطلاعات و وقایع حقیقی است.
* ممکن است شامل مصاحبه‌ها، گزارش‌ها، تصاویر آرشیوی، و صحنه‌های واقعی باشد.
* ساختار آن ممکن است از روایت خطی یا غیرخطی تبعیت کند.
* هدف انتقال اطلاعات، آموزش یا بیان یک موضوع واقعی است، نه داستان‌سرایی تخیلی.
ویژگی‌های فیلمنامه مستند :
1. **واقع‌نمایی و مستند بودن موضوع:** اتفاقات و اطلاعات بر پایه‌ی واقعیت است.
2. **ساختار انعطاف‌پذیر:** ممکن است روایت به صورت مونولوگ، دیالوگ، صداگذاری، یا ترکیبی از آنها باشد.
3. **توضیح و تحلیل:** فیلمنامه معمولا شامل بخش‌های توضیحی (راوی یا گفتار روی تصویر) است.
4. **استفاده از منابع و مصاحبه:** بخش‌های گفت‌وگو با افراد حقیقی یا متخصص.
5. **هدایت بیننده به فهم بهتر یک موضوع یا مسئله**.
مثال ساده از فیلمنامه مستند:
موضوع: زندگی یک معلم در مناطق محروم ایران
—
متن فیلمنامه مستند :
**نمای اول: نمای کلی از مدرسه‌ای ساده در روستا**
(صدای راوی)
«در دل یکی از روستاهای دورافتاده ایران، مدرسه‌ای کوچک با معلمی پرتلاش، به امید ساختن آینده‌ای روشن برای کودکان این منطقه…»
—
**نمای دوم: مصاحبه با معلم (خانم فاطمه)**
**خانم فاطمه:**
«کار کردن در این منطقه سخت است، اما وقتی لبخند کودکان را می‌بینم، تمام خستگی‌ام فراموش می‌شود.»
—
**نمای سوم: کودکان در حال درس خواندن و بازی کردن**
(صدای راوی)
«این مدرسه با کمبود امکانات مواجه است، اما امید در چشمان کودکان می‌درخشد.»
—
**نمای چهارم: تصاویر آرشیوی از وضعیت آموزش در مناطق محروم**
(گفتار روی تصویر)
«براساس آمار وزارت آموزش و پرورش، بیش از ۲۰ درصد مدارس در مناطق محروم با مشکلات جدی روبه‌رو هستند…»
تحلیل :
در این فیلمنامه مستند، اطلاعات واقعی، مصاحبه، تصاویر و صدای راوی با هم ترکیب شده‌اند تا یک موضوع واقعی را شرح دهند. برخلاف فیلمنامه داستانی، اینجا تمرکز روی روایت واقعی و مستند موضوع است و خبری از داستان‌پردازی تخیلی نیست.
پیشنهاد چند مستند خوب از جهان
۱)مستند سیاره زمین
2) مستند کیهان
3) مستند آخرین رقص
4) مستند بیتلز: برگرد
5) مستند دیوید اتنبرو: یک زندگی در سیاره ما
6) مستند زمینی ها
7) مستند شب و مه
8) مستند چهره سکوت
۹)مستند قارغلی داغدار
۱۰) مستندهای آقای محمد کارت
پیشنهاد چند فیلم داستانی
۱)درباره الی
۲)دایره مینا
۳)پری
۴)قصر شیرین
۵) دار و دسته ی نیویورک‌تایمز
۶)پدرخوانده ۱
۷) خواب زمستانی
۸)کپی برابر اصل
نتیجه گیری تفاوت فیلم نامه داستانی و فیلم نامه مستند :
برای درک بهتر تفاوت فیلم نامه داستانی و فیلم نامه مستند راهی جز مطالعه و تماشا کردن فیلم نیست. در رابطه با مستند و مستندسازی باور عمومی براین بود که می‌توان با یک دوربین و دستگاه ظبط صدا فیلم مستند ساخت.در حالی که بدون داشتن سناریو حتی چند خطی نمی‌توان مستند ساخت .البته مستندهایی که اکثرا از شبکه مستند و یا سایر شبکه های تلویزیونی بنام مستند پخش میشوند گفتگو محور هستند و می‌توان اسم آنها را گزارش گذاشت تا مستند
سجاد عباسعلیزاده هستم فیلم نامه نویس ،فیلم ساز و مترجم .فارغ التحصیل دوره ی فیلم سازی انجمن سینما جوان دفتر تهران،